ضرب المثل های آذری

📅 پیامهای مناسبتی و اشعار

بوسیله ناصر صادقی

ضرب المثل های ترکی (آذری) که با “الف” شروع می شوند

ایپک اوقدر خار اولدی اشگه افسار اولدی

ابریشم آن قدر خوار شده که بند افسار خر شده است.

اششکی پالان ساخلار قشونی یالان

خر را پالان نگه می دارد و لشگر را دروغ

اتوروب گمی نین ایچینده،گمی چی نین گو’زون ایور

(تلفظ دیگر: اتوروب گمی نین ایچینده،گمی چی نه ن ساواشئر)

هم تو کشتی نشسته هم به ناخدا گیر داده

ات وئرمه ده ن، کوفته ایسته مه

(تلفظ دیگر: ات وئرمه میش ،کوفته الده ائدیلمز)

تا وقتی گوشت نداده ای کوفته نخواه

ایشین دوشدی آروادا اولن گونون سال یادا

کارت به زن افتاد روز مرگت را یادت بینداز

ایکی قیرغی ساواشار،سئرچه یه ده ن دوشه ر

دو قرقی با هم دعوا میکنند،برای گنجشک دانه می افتد

ایو ساتان بیر ایل دولتی اولار ایو آلان بیر ایل کاسب

هر کی خونه بفروشه یک سال وضعش توپ میشه و اونی که خونه می خره یک سال بی پولی میکشه

الی باغلی اولانین دوگنی چوخ اولار

کسی که دستاش بسته هست خیلی ها جسارت زدنشو پیدا می کنند

اوستی بزک آلتی تزک

اوسورماغی بس دگیل یل قاباغندا دا دورور

گوزیدنش کم نیست جلوی باد هم می ایستد

احمد بی غم دیر

آدم بی خیالی است

ادب بازاردا ساتیلماز

ادب در بازار فروخته نمیشود

ار آخار چای دی آرواد سویون بندی

شوهر رود در جریان است و زن آب بند است (زندگی جمع می کند)

اریم اولسون ائرمنی اولسون(اراولسون اکبر اولسون)

اخلاق و رفتار مهم نیست مهم این است که شوهر و سایه سر باشد

اششییم اؤلمه یونجا بیتینجه ک، یونجام سارالما، توربا تیکینجه ک

بزک نمیر بهار میاد، کمپوزه با خیار میاد

اششگه گوٍجوٍ چاتمیر, پالانئ‌نی تاپداییًر

زورش به خر نمی رسد، پالانش را کتک می زند

اشک نه بیلر آرپا باهادی

خر که نمی فهمه جو گرونه(خر چه داند قیمت قند و نبات

اوکوز گوجون بولسه چوبانا اگیلمز

گاو اگر زورشو بدونه تسلیم چوپان نمی شود

ال الی یویار، ال ده دؤنه ر اوزو یویار

دست، دست را می‌شوید، دست برمی‌گردد صورت را می‌شوید (همدلی و کمک به دیگران و رفتار متقابل آنها در تمامی زمینه‌ها)

اتینن درناغین آراسینا گیرمه

میان گوشت و استخوان نرو ( میان دو برادر جدایی نینداز)

الییم اله نیب قلبیریم گویده فئرئلدئر

الکم بیخته شده و غربیلم درهوا می‌چرخد(آردم را بیختم الکم را آویختم)

الینده ن سو داممئر

از دستش آب نمیچکد(کنایه از آدم خسیس)

ان بؤیوک بیجلیک دوزلوکدور

بزرگترین زیرکی درستکاری و صداقت است

اوباشداآغلاماق بوباشدا سئزئلداماقدان یاخشئدئر

ناله کردن در ابتدا از گریه کردن در انتها بهتر است (احتیاط اولیه بهتر از پشیمانی و گریه کردن در پایان کار است)

اوجوزدان باهاسی اولماز

همیشه جنس گرانبها مرغوب و باصرفه تر است

اوجوزلو اتین شورباسی اولماز

از گوشت ارزان شوربا نمیشود

اود آلتئندان کوز ،آدام آلتئندان سوز(آدامئن آلتئن سوز یاندئرار، قازانئن آلتئن کوز یاندئرار)

خاکستر زیر آتش ، حرف پشت سر انسان(انسان بواسطه برخی از سخنان دیگران همیشه در زحمت و رنج است همچنان که شعله ور شدن چوب زیر دیگ را می سوزاند)

اود پارچاسی دی

یه پارچه آتیشه

اوره ییم قئزمئر

دلم گرم نمیشه

اوز گوزونده دیره یی گورمور، اوزگه نین کینده توکو گورور

تیر را در چشم خود نمی‌بیند ولی مو را در چشم دیگری می‌بیند

اؤزومون قشنگین چاققال یئیر

بهترین انگور (باغ) راشغال میخورد

اوزونه سیچیر، منه گوز بره لدیر

برای خودش می ریند ، برای من چشم می دراند!

(خودش را خیس میکند, عصبانیتش را سر من خالی می کند)

اوزو یئخئلان آغلاماز

کسی که خودش بیفته گریه نمی کنه (خود کرده را تدبیرنیست)

اوستورانین قاباغیندا سیچماسان ، دئیرلر گوتو یوخدی

کلوخ انداز را پاداش سنگ است. (عوض عوض داره گله نداره)

اوغرو پیشیک آغاج گورجک قاچار

گربه دزده چوب ببینه فرار می‌کنه

اوغرو دان اوغرویا حلالدی

دزد که از دزد بدزده حلاله

اؤلسون او یاخشی کی پیسده ن سونرا گه له جک

(اؤلسون او پیس کی یئرینه یاخجی سی گه له جک)

بمیرد آن خوبی که میخواهد بعد از بد بیاید

(هیچ بدی نرفت که خوب جاش رو بگیره)

اول قارداشلئغئنی ثابت ائله سونرا ارث و میراث ایسته

اول برادریتو ثابت کن بعد ادعای ارث بکن

اؤلو دوروب مرده شیری یویور

مرده بلند شده داره مرده‌شور رو غسل میده

اؤلومدن باشقا هر شئیه چاره وار

فقط مرگ را چاره نیست

اؤلمه ز خدیجه، گوره ر نوه نتیجه

نمیمیرد خدیجه، میبیند نوه و نتیجه

(یعنی هرکس کار بکند خوب و بد نتیجه کارش و یا عمل انجام یا فته اش را خواهد دید و پس از آن دیگران با دیدن نتیجه کار قضاوت خواهند کرد)

اؤلمه ک اگر اؤلمه کدیر، بونه جان وئرمه کدیر

مرگ یک بار شیون هم یک بار

اؤلن یوخدور قبرینه سئچاسان

هنوز خبری نیست که داری برنامه میریزی

اؤلویه اوز وئرسن ، سیچار کفنین باتیرار

به مرده رو بدی می رینه کفنشو کثیف می کنه

او مراغا باسلئغئدی،ایلده بیر دفعه گلر

آن باسلوق مراغه است سالی یکبار میاید

ایت موتالدان ال‌چکدی موتال ایتدن ال چکمیر

سگ از خیک دست برداشت خیک ازسگ دست برنمی‌دارد

ایت هورر کروان کئچر

سگ واق واق می‌کند، کاروان میگذرد(سگ لاید و کاروان گذر،جواب ابلهان خاموشی است)

ایتین آیاغیندان تیکان چئخاردئر

از پای سگ خار در می‌آورد (سخت کوش- در مورد انجام کارهای سخت و مشاغل طاقت فرسا)(کنایه ازشجاعت و نترس بودن)

از گل قیزیم ناز گل قیزیم

کم مهمون بیا دخترم ناز باشه اومدنت

ایری اوتوراق دوز دانیشاق

کج بشینیم، راست صحبت کنیم(اظهار صداقت و راسنگویی در هر موقعیتی)

ایش ایچینده ایش وار

کاسه ای زیر نیم کاسه است

ایش قالسا اوستونه قار یاغار

اگه کار بماند رویش برف میبارد (کار امروز را نگذار فردا)

ایشله ین دمیری، پاس باسماز

آهنی که کار کند زنگ نمی‌زند (در زمینه ارزشمندی کار کردن بیان می‌شود)

ایشی دوشنده آختارار، ایشیم دوشنده قاوالار

وقتی کاری با من دارد دنبالم می گردد، وقتی کاری باهاش دارم فراری ام می دهد

ایلان هر یئره ایری گدر، اوز یوواسینا دوز گدر

مار هر کجا که کج بره، خونه خودش راست میره

ایلانئن قویروغون آیاقلاماسان چالماز

اگر پا روی دم مار نگذاری نیشت نمیزند

ایلانئن یارپئزدان خوشو گلمز گلر سو قئراغئندا چئخار

مار از پونه بدش میاد دم در لونه اش سبزه میشه

ایلانی اوتوب اژدها اولوب

مار را قورت داده شده اژدها(مار خورده افعی شده)

ائل گوجو، سئل گوجو (ائلین گوجو، سئلین گوجو)

قدرت مردم مانند قدرت سیل است(دست خدا با مردم است)،در زمینه نیرومندی کار جمعی بیان می‌شود

ائله دانئشئر کی پیشمیش تویوغون گولمه یی گلیر

چنان حرف می زند که مرغ بریان خنده اش می گیرد

ائله قورخور ، جین دمیرده ن قورخان کیمی

مثل ترسیدن جن از آهن می ترسد(کنایه از آدم ترسو است)

ائله یئرده یاتماز کی آلتئنا سو کئچه

می گویند فلانی جائی نمی خوابد که آب زیرش برود، بسیار محتاط است

ائویمدن چئخئر قارنئما گئدیر

از خانه‌ام در میاید،به شکمم میرود(از این جیب به ان جیب)

ضرب المثل های ترکی (آذری) که با “ب” شوع می شوند

بش یاشیندا قویون؛ اللّی یاشیندا قاضی نی آلار

یک گوسفند پنجساله؛یک قاضی پنجاه ساله را می خرد

باجی، باجین اؤلسون، درد چوخ، واخت یوخ

خواهر خواهرت بمیره حرف زیاد است و زمان کم

بوگون قیزین دوگمه ین صاباح دیزین دویه جخ

کسی که امروز دخترشو نزنه فردا به زانوش باید از حسرت بکوبد

بیزیم گلین بیزدن قاچار اوزون دوتار گوتون آچار

عروس ما از ما رم میکنه صورتشو می گیره اما کونشو لخت میزاره بیرون

بیر چیو بیر نالی بیر نال بیر آتی بیر آت بیر پهلوانی و بیر پهلوان بیر لشگری و بیر لشگر بیر کشوری ساخلار

یک میخ یک نعل را یک نعل یک اسب را یک اسب یک پهلوان را یک پهلوان یک لشگر و یک لشگر یک کشور را می تواند نگه دارد

باخما اوزونون قاراسئنا ، باخ آلنئنئن سیتاراسئنا

فلفل نبین چه ریزه،بشکن ببین چه تیزه

بارلی آغاجا داش وورارلار

درختی که میوه داره بهش سنگ پرتاب می کنند (به‌درخت بی‌ثمر سنگ نمی‌زنند)

باشدا آغئل اولماسا بدن عذابدا اولار

اگه تو سر عقل نباشه بدن تو عذابه

باشئنا داش دا سالاندا ، اوجا یئردن سال(باشئنا کول ده اله سن ،اوجا یئردن اله)

وقتی میخواهی بر سرت خاک بریزی از جای بلند بریز(همت بلند دار که مردان روزگار باهمت بلند بجائی رسیده اند)

باغدا اریک واریدی سلام علیک واریدی، باغدان اریک قورتولدو سلام علیک قورتولدو

تازمانی که سود میرسد دوست است

باغبانئن گول واختی قولاغی ائشیتمز

گوش باغبان وقت باز شدن گل کر می شود

بالا لی قارغا بال یئمه ز

کلاغی که فرزند دارد خودش عسل را نمیخورد(همه چیز برای بچه ها)

بال شیرین،بالا بالدان دا شیرین

عسل شیرین است ، فرزند از عسل هم شیرین تر

بالئغ کونلو ایستیه نین گوتو سودا اولار(کونلو بالئغ ایسته نین گوتو بوزلو سو دا اولار،کؤنلو بالئغ اتی ایسته یه ن، قویروغون قویار بوز اوسته)

کسی که دلش ماهی می خواهد باید در آب فرو رود(هرکه طوطی خواهد جور هندوستان کشد،کسی که خربزه می خورد ، پای لغزش هم می نشیند)

برکت ،حرکت ده دیر

از تو حرکت،از خدا برکت

بئش بارماغ بئشیده بیر اولماز

پنج انگشت برابر نیستند

بئش ده آلاجاغئم یوخ اوچ ده وئره جاغئم

نه به اشتری سوارم نه چو خربه زیر بارم

بئش قئرانلئق یوغورت کیمین اوزون توتوب

مانند ماست پنج قرانی خودش را گرفته

بودونیا بیر گوزگودور، هر گلن باخار گئدر

این دنیا مانند آینه است هرکسی میاید و نظری بر آن می افکند

بورجلو بوشلونون ساغلئغئن ایستر

طلبکار سلامتی بدهکار را می خواهد تا زنده باشد و بتواند دین خود را ادا نماید

بوردا منم باغداددا کور خلیفه

در اینجا همه کاره من هستم همچنانکه در بغداد نیز خلیفه کور همه کاره است

بؤرکونو قوی قاباغئنا

کلاه خود را قاضی کن

بورنو یئللی دیر

دماغش باد دارد

بورنوندان توتسان جانی چئخار

اگر دماغش را بگیری جانش در می‌آید

بوغدا بوغدادان بیته ر

از مکافات عمل غافل مشو***گندم از گندم بروید جو ز جو

بوقارا او قارا یا بنزه مز

این تو بمیری از اون تو بمیری ها نیست

بو گونون صاباحی دا وار(جمعه نین چرشنبه سی وار)

امروز فردایی هم دارد(در مورد افرادی که شاکر نعمت نیستند به کار می رود)

بولاغ سو توکمه یی ایله بولاغ اولماز گه ره ک اوزو جوشا

چشمه با آب ریختن چشمه نمی شود خودش باید بجوشد

بولانماسا دورولماز(خراب اولماسا آباد اولماز)

شرط آبادانی و اصلاح، به هم خوردن و از بین بردن برخی از شرایط و موارد است

بونلاردان فاطییا تومان اولماز

از اینهان به فاطی تنبان نمی شود

بیر آیاغی قبیرده اولماق(بیر آیاغی قبیرده دیر)

پای کسی لب گور بودن

بیر الده ایکی قارپئز توتماغ اولماز

با یک دست نمیتوان دو هندوانه را برداشت

بیر اینه اوزونه وور، بیر جووالدوز اوزگیه

اول یک سوزن به خودت بزن بعد یک جوالدوز به دیگران

بیر بیر مین اولار،داما داما گو’ل اولار

یکی یکی هزار میشود چکه چکه دریاچه(استخر)میشود(قطره قطره جمع گردد وانگهی دریاشود)

بیر تیکه نی بیلمه ین ،اون تیکه نی ده بیلمز(بیر تیکه نی بیلمه ین ، مین تیکه نیده بیلمز)

کسی یک خوبی را(که در حقش شده) نفهمد ده خوبی دیگر را هم نخواهد فهمید

بیر سوز اولماسا،مین سوز دئییلمز(بیر سوز اولماسا دئمزلر)

تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها

بیر کنده گیردین هامی کور سنده کور(یالانا بورون ، ال ایله سورون)

اگر وارد دهی شدی دیدی همه کور هستند تو هم کور باش (خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو)

بیرلیک هاردا دیرلیک اوردا

یکدلی هرجا که باشد زندگی آنجاست

بیرین بیلیرسن بیرین یوخ

یکی را می دانی یکی را نه

بیکارلیق بیعارلیق

بی‌کاری بی‌عاری

ضرب المثل های ترکی (آذری) که با “پ” شوع می شوند

پاخما اولماسا، مرد رند آجئن دان اولر

اگر آدم پخمه وجود نداشته باشد، رند از گرسنگی می میرد

پاسلی دمیرده ن قیلینج اولماز

پاکات ایچینده سؤز دئمه ک

چیزی را با کنایه و در پرده گفتن

پنیری دری ساخلار قادئنی اری

پنیر را خیک ( توبره ) نگه می دارد و زن را شوهر

پوخ پوخدور ، یاشی یا قوروسو

گوه گوه است،چه تر چه خشک(سر و ته یه کرباسن)

پولو وئر پولا

پول را بده به پول

پیچاق اوز دسته سین کسمه ز

چاقو دسته خودشو نمیبره(هیچ شخصی حتی فرد دیوانه و احمق به خانواده خود آسیب نمی رساند)

پیچاق وورسان قانی چیخماز

چاقو بزنی خونش در نمی‌آید(کنایه از عصبانیت)

پیس اولادی نه آتماغ اولار نه اوتماغ

فرزند بد و ناخلف را نه میشود طرد کرد نه میشود قورت داد

پیشی یه دئدیلر پوخون درمان دی ،سئچدی اوستون باسدئردی

به گربه گفتند گهت دوا است ، رید ،روش خاک ریخت(کنایه از فرد خسیس)

پیشییین آغیزی اته چاتماز دئیه ر مینداردی

ضرب المثل های ترکی (آذری) که با “ت”

تانری داغئنا باخار، قار وئرر

خداوند به هر کسی متناسب با ظرفیتش روزی می‌دهد

تانری یازانی ، بنده پوزا بیلمه ز

سرنوشت را نمی‌شود تغییر داد

تایلی تایئن تاپمالی

کبوتر با کبوتر باز با باز، کند همجنس با همجنس پرواز

تزه یونجا ائششیه باش آغریسی گتیره ر

تک الده ن سس چئخماز

یه دست صدا نداره

تکلئق آللاها گلیب

تنهایی خدا را زیبد

تکه ده قوچ هونه ری اولماز

تلسه ن قئز اره گئتمز،اره گتسده خئیر گؤرمز

دختری که برای شوهر کردن عجله کند، نمیتواند شوهر کند و اگر توانست شوهر کند در زندگی اش خیر نمیبیند

تنبل احمد دیر

آدم تنبلی است

تنبل قادئنئن ، قئزی زیرنگ اولار

زن تنبل ، دختر زرنگ خواهد داشت

توخون آجدان خبری اولماز

شخصی که سیر است از احوال گرسنه آگاهی ندارد(سواره از پیاده خبر ندارد)

توک ایله دری،اوره کده ن سو ایچه ر

مو و پوست از دل آب میخورند(وضعیت پوست و مو را دل آدم مشخص میکند)

تولکوسن آسلانلا چیخما ساوشا

اگر روباهی با شیر دعوا نکن

تولکو سوواخلی باغا گیرمه ز

روباه به باغ محصور وارد نمی شود

تولکویه دئدیلر هانی شاهیدین؟ دئدی: قویروغوم

به روباهه گفتن شاهدت کیه؟ گفت: دمبم

تویدا،اوینایانین بویون گوره رلر

تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باش

ضرب المثل های ترکی آذری که با “ج”

جالانان سو بیر داها کوزه یه قاییتماز

جان وئره‌ر مال وئرمه ز(جانین وئره ر ،ولی مالئن ورمه ز)

جانش را میدهد ولی مالش را نه

جانی بوشلوغدان ائرمنی یه دایی دئییر

یعنی بواسطه تنبلی و کاهلی به غریبه و نا آشنا رو می اندازد

جفا چکمه ین، صفا گورمز

کسی که سختی نبیند به آرامش نمیرسد

جواهیر جیندا آراسیندا اولار

جوجه نی پاییزدا سایارلار

جوجه را آخر پاییز می‌شمارند

جوجه همیشه سبت آلتئندا قالماز

جوجه همیشه زیر سبد نمیماند

جویود دور(جویود کیمین پوللارئن یئغئر)

جهود(خسیس)است(مثل جهود پولهایش را جمع میکند)

جهننمه گئدن اؤزونه یولداش آختارار

مسافرجهنم ، دنبال رفیق می گردد

ضرب المثل های ترکی با “چ”

چاخیری توکسه ن سیچانین بوغازینا،گئده ر پیشییین پئشوازینا

چادراسئزلئق دان ائوده قالئب(تومانسئز لئقدان ائوده قالئب)

از بی چادری تو خونه مونده-آب نمی بیند وگرنه شناگر قابلی است(بدی و خیانت نکردن او از فقدان وسائل است)

چاغئرئلان یئرده ییت ـ چاغئرئلمایان یئردن ایت(چاغئران یئرده ن قالمازلار، چاغئرمایان یئره باخمازلار)

جایی که دعوت شده ای حاضر باش ـ از جایی که دعوت نشده ای پنهان باش

چالما قاپیمی ، چالارلار قاپینی

درم را نکوب ، در تو را هم می‌کوبند( آزارم نده کسی هم ترا آزار خواهد داد)

چوخ زامان ، دوران اوکوز ، یاتان اوکوزون باشینا سیچار

خیلی وقتها گاو ایستاده بر سر گاو نشسته می‌ریند

چوخ محبت تئز آیرلئق گتیره ر

محبت زیاد زود جدایی می آورد(تب تند زود سرد میشود)

چوخ یاشایان چوخ بیلمز،چوخ گزه‌ن چوخ بیلر

کسی که زیاد عمر کند زیاد نمیداند،کسی که زیاد سفر کند زیاد میداندجهاندیده بسیار می داند( مورد کسانی که سن زیاد و موی سفیدشان را دلیل دانایی شان تلقی می کنند بکار می رود)

چؤره یی سوفرادا گؤرؤب ، سویو کوزَه‏دَه(گونو باجا‏دا گؤروبدور سویو کوزَه‏دَه)

نان را در سفره دیده و آب را در کوزه،آفتاب را از روزن بام دیده‌است و آب را در کوزه(در مورد کسی گفته می‌شود که نازپرورده‌ است)

چؤره یی وئر چؤره کچی یه بیرینده آرتیق وئر

نان را بده به نانوا یک عدد هم اضافه بده

چولک اکه ن ، طوفان بیچه ر

هرکه باد بکارد، طوفان درو خواهد کرد

چؤلمَک گَزَر ، قاپاغئنئ تاپار

دیزی می‌گردد و درِ مناسب خودش را پیدا می‌کند

چومچه آش دان ایستی اولوب

کاسه ی داغ تر از آش بودن

چه ک زحمت، گؤر لیذت

چیبین میندار اولماز اوره ک بولاندیرار

چیراغ اوز دیبینه ایشئغ وئر مز(چیراغ اوز دیبینه ایشئغ سالماز)

چراغ به اطراف خود نور نمیدهد(کنایه از کسانی است که با وجود مستحق در اطرافیان خود فقط دیگران از وجود او بهره مند می شوند)